ملک میرمهدی ، تصور کنید درختی عظیم را که تنها از یک ریشه تغذیه می‌کند. اگر این ریشه آسیب ببیند، درخت چگونه می‌تواند زنده بماند؟ اقتصاد تک‌محصولی دقیقاً شبیه به این درخت است. وابستگی بیش از حد به یک منبع درآمد، چه نفت باشد، چه محصولات کشاورزی یا هر کالای دیگری، می‌تواند اقتصاد یک کشور را در برابر تغییرات ناگهانی و بحران‌های جهانی به شدت آسیب‌پذیر کند. در حالی که این مدل اقتصادی ممکن است در کوتاه‌مدت سودآور به نظر برسد، در بلندمدت شبیه به راه رفتن بر لبه تیغ است.
کشورهایی که اقتصادشان بر یک محصول خاص متمرکز است، معمولاً در دوره‌های افزایش قیمت این محصول به شکوفایی دست می‌یابند. درآمدهای کلان، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی را به همراه می‌آورد. اما این وضعیت پایدار نیست. با کوچک‌ترین نوسان در بازار جهانی یا کاهش تقاضا، اقتصاد این کشورها به شدت ضربه می‌بیند. تاریخ نمونه‌های بسیاری از این آسیب‌پذیری را به ما نشان داده است. برای مثال، وابستگی شدید کشورهای نفت‌خیز به صادرات نفت، در دوره‌هایی که قیمت نفت کاهش یافته، بحران‌های اقتصادی عمیقی ایجاد کرده است.
اقتصاد تک‌محصولی نه‌تنها در برابر تغییرات بازار جهانی آسیب‌پذیر است، بلکه توسعه داخلی را نیز محدود می‌کند. تمرکز بیش از حد بر یک صنعت، سایر بخش‌های اقتصادی را نادیده می‌گیرد و تنوع اقتصادی را از بین می‌برد. این تمرکز می‌تواند فرصت‌های شغلی را محدود کرده و باعث مهاجرت نیروهای متخصص به بخش‌های دیگر شود. به‌علاوه، این مدل اقتصادی اغلب به توزیع نابرابر ثروت منجر می‌شود، چرا که درآمدهای حاصل از صادرات تک‌محصول معمولاً در دست عده‌ای محدود متمرکز می‌شود.
در بلندمدت، وابستگی به یک منبع درآمد، دولت‌ها را به سوی سیاست‌های کوتاه‌مدت و غیرپایدار سوق می‌دهد. در بسیاری از موارد، دولت‌ها به جای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش و فناوری، به توزیع مستقیم درآمدها روی می‌آورند تا نارضایتی‌های اجتماعی را کاهش دهند. این سیاست‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت آرامش ایجاد کنند، اما در بلندمدت موجب عدم‌تعادل ساختاری در اقتصاد می‌شوند.
از سوی دیگر، اقتصاد تک‌محصولی معمولاً به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و زیست‌محیطی قرار دارد. برای مثال، کشورهایی که بر صادرات محصولات کشاورزی متکی هستند، با هرگونه خشکسالی یا تغییرات اقلیمی، تولیدشان کاهش می‌یابد و به تبع آن، درآمدهایشان نیز افت می‌کند. در چنین شرایطی، نبود برنامه‌های جایگزین و تنوع اقتصادی، بحران را تشدید می‌کند.
یکی از راه‌های خروج از این وضعیت، حرکت به سمت تنوع اقتصادی است. این به معنای سرمایه‌گذاری در صنایع جدید، حمایت از نوآوری و کاهش وابستگی به یک منبع خاص است. کشورهایی که توانسته‌اند با موفقیت از اقتصاد تک‌محصولی فاصله بگیرند، معمولاً بر آموزش، فناوری و توسعه پایدار تمرکز کرده‌اند. برای مثال، برخی کشورهای نفت‌خیز مانند امارات متحده عربی، با سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری و فناوری، موفق شده‌اند به تنوع اقتصادی دست یابند.
اقتصاد تک‌محصولی، اگرچه در ابتدا جذاب به نظر می‌رسد، در نهایت هزینه‌های سنگینی بر جوامع تحمیل می‌کند. این مدل اقتصادی مانند قمار کردن با سرنوشت یک ملت است؛ اگر شانس با شما یار باشد، ممکن است به موفقیت برسید، اما کوچک‌ترین تغییر در شرایط می‌تواند همه چیز را به نابودی بکشاند. تنها راه مقابله با این خطر، ایجاد اقتصادی چندبخشی و متنوع است که بتواند در برابر نوسانات بازار جهانی مقاومت کند.
