حمید بهشتی ، در عصر دیجیتال، زمانی که اطلاعات تنها با یک کلیک در دسترس هستند، اهمیت کتابخانه‌های عمومی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فرهنگی مورد پرسش قرار گرفته است. آیا کتابخانه‌ها همچنان می‌توانند نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند؟ آیا سرمایه‌گذاری در آن‌ها توجیه اقتصادی دارد؟ یا باید به آن‌ها به عنوان یادگاری از گذشته نگاه کرد؟
کتابخانه‌های عمومی، فراتر از انبارهای کتاب، مراکزی فرهنگی و اجتماعی هستند که امکاناتی برای آموزش، تبادل اطلاعات و حتی ارتقای مهارت‌های شغلی ارائه می‌دهند. در بسیاری از جوامع، این فضاها به بستری برای ارتقای دانش و مهارت افراد تبدیل شده‌اند. اما آیا این مزایا می‌توانند هزینه‌های سنگین ساخت، نگهداری و توسعه کتابخانه‌ها را توجیه کنند؟
یکی از دلایل اصلی وجود کتابخانه‌های عمومی، تأمین دسترسی برابر به منابع اطلاعاتی برای همه اقشار جامعه است. در حالی که اینترنت و تکنولوژی‌های دیجیتال به بسیاری از افراد امکان دسترسی به اطلاعات را داده‌اند، اما این دسترسی همیشه و همه‌جا به‌طور یکسان فراهم نیست. در مناطق محروم یا برای اقشار کم‌درآمد، کتابخانه‌ها همچنان منبعی حیاتی برای یادگیری و رشد محسوب می‌شوند.
بر اساس آمارها، در کشورهایی که سرمایه‌گذاری بیشتری در زیرساخت‌های فرهنگی، به‌ویژه کتابخانه‌های عمومی، انجام می‌شود، میزان سواد، مشارکت اجتماعی و حتی رشد اقتصادی به‌طور چشمگیری بالاتر است. برای مثال، در کشورهای شمال اروپا که کتابخانه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی شناخته می‌شوند، نرخ سواد بزرگسالان نزدیک به ۱۰۰ درصد است و کتابخانه‌ها نقشی کلیدی در ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای ایفا می‌کنند.
از منظر اقتصادی، کتابخانه‌های عمومی می‌توانند بازدهی غیرمستقیمی داشته باشند. دسترسی رایگان یا کم‌هزینه به منابع اطلاعاتی و آموزشی، به کاهش هزینه‌های آموزش و افزایش توانمندی نیروی کار کمک می‌کند. به عنوان مثال، بسیاری از افراد از کتابخانه‌ها برای دسترسی به منابعی استفاده می‌کنند که در غیر این صورت باید هزینه‌های بالایی برای آن‌ها بپردازند.
علاوه بر این، کتابخانه‌ها فضایی برای تعامل اجتماعی و تبادل فرهنگی فراهم می‌کنند. در دنیایی که ارتباطات انسانی گاهی تحت‌الشعاع فناوری قرار می‌گیرد، کتابخانه‌ها همچنان محلی برای گفت‌وگو، یادگیری گروهی و برقراری ارتباطات اجتماعی هستند. این تعاملات، به ایجاد سرمایه اجتماعی و تقویت پیوندهای محلی کمک می‌کند.
اما چالش‌های اقتصادی کتابخانه‌ها نیز قابل انکار نیست. هزینه ساخت، نگهداری و تجهیز کتابخانه‌ها به فناوری‌های نوین، فشار زیادی بر بودجه‌های عمومی وارد می‌کند. از سوی دیگر، کاهش تعداد مراجعه‌کنندگان در برخی مناطق و تغییر الگوهای دسترسی به اطلاعات، این پرسش را مطرح کرده است که آیا کتابخانه‌ها همچنان در اولویت سرمایه‌گذاری‌های فرهنگی قرار دارند؟
یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای حفظ جایگاه کتابخانه‌ها، بازتعریف نقش آن‌ها در جامعه مدرن است. کتابخانه‌های آینده، باید فراتر از مکان‌های ذخیره اطلاعات باشند و به مراکزی چندمنظوره تبدیل شوند که خدمات متنوعی ارائه می‌دهند. از فضای کاری مشترک گرفته تا برگزاری دوره‌های آموزشی و فعالیت‌های اجتماعی، این مراکز می‌توانند نقش گسترده‌تری در جوامع ایفا کنند.
نمونه‌هایی از این رویکرد نوین در بسیاری از کشورها دیده می‌شود. به عنوان مثال، کتابخانه‌های عمومی در سنگاپور و هلند، با ارائه خدماتی همچون مشاوره شغلی، کلاس‌های فناوری و حتی برنامه‌های سرگرمی برای کودکان، توانسته‌اند مراجعه‌کنندگان بیشتری جذب کنند. این مدل، نشان می‌دهد که کتابخانه‌ها می‌توانند با تطبیق با نیازهای زمانه، همچنان به عنوان مراکزی مؤثر باقی بمانند.
سرمایه‌گذاری در کتابخانه‌ها، به ویژه در مناطقی که دسترسی به اینترنت یا منابع آموزشی محدود است، همچنان می‌تواند نتایج ارزشمندی داشته باشد. این سرمایه‌گذاری‌ها نه تنها به ارتقای سواد و دانش عمومی کمک می‌کنند، بلکه نقش مهمی در تقویت فرهنگ و هویت جامعه نیز ایفا می‌کنند.
در نهایت، کتابخانه‌های عمومی هنوز توجیه اقتصادی دارند، اما به شرطی که با نیازهای جامعه مدرن همگام شوند و خدماتی متناسب با زمانه ارائه دهند. این فضاها باید به محلی برای یادگیری، رشد و ارتباط تبدیل شوند، تا همچنان به عنوان یکی از ارکان مهم زیرساخت‌های فرهنگی شناخته شوند.
