زهرا مهاجری ، درحالی‌که زمین با چالش‌های زیست‌محیطی، کمبود منابع و بحران‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، نگاه انسان بیش‌ازپیش به فضا دوخته شده است. در این میان، ماه به یکی از جذاب‌ترین مقاصد برای استخراج منابع معدنی تبدیل شده است. رقابت میان کشورها و شرکت‌های خصوصی برای دسترسی به منابع موجود در سطح و زیرسطح این قمر شدت گرفته و آینده‌ای را نوید می‌دهد که در آن، اقتصاد فضایی یکی از بازیگران اصلی رشد اقتصادی جهان خواهد بود.
ماجرای منابع ماه از کجا آغاز شد؟
اگرچه انسان از قرن‌ها پیش به دنبال کشف اسرار ماه بوده، اما در دهه‌های اخیر، توسعه فناوری‌های فضایی و افزایش نیاز به منابع جدید، توجه قدرت‌های بزرگ را به امکان استخراج مواد معدنی از ماه جلب کرده است. نهادهایی مانند ناسا، آژانس فضایی اروپا، روسکاسموس روسیه و همچنین شرکت‌های خصوصی نظیر اسپیس‌ایکس و بلو اوریجین، پروژه‌های متعددی را برای اکتشاف و بهره‌برداری از منابع این قمر طراحی کرده‌اند.
چه منابعی در ماه وجود دارد؟
ماه برخلاف تصور اولیه، ذخایر ارزشمندی را در خود جای داده است. از جمله این منابع می‌توان به هلیوم-۳، تیتانیوم، آهن و حتی یخ‌های آب در قطب‌های ماه اشاره کرد.
- هلیوم-۳: این ایزوتوپ که به مقدار بسیار کم در زمین یافت می‌شود، می‌تواند به‌عنوان سوخت در راکتورهای همجوشی هسته‌ای استفاده شود. کشورهای بزرگی مانند چین، آمریکا و روسیه، برنامه‌هایی جدی برای استخراج این ماده از سطح ماه دارند.
- فلزات ارزشمند: عناصری مانند تیتانیوم و آهن که در پوسته ماه یافت می‌شوند، می‌توانند در ساخت‌وسازهای فضایی یا حتی صنایع روی زمین مورد استفاده قرار گیرند.
- یخ‌های آب: در قطب‌های ماه، مناطقی وجود دارند که هرگز نور خورشید را دریافت نکرده‌اند و در آن‌ها یخ‌های آب حفظ شده است. این ذخایر می‌توانند برای تولید اکسیژن و هیدروژن به‌عنوان سوخت راکت‌ها مورد بهره‌برداری قرار گیرند.
رقابت فضایی؛ کشورها و شرکت‌ها در خط مقدم
با افزایش اهمیت استخراج منابع از ماه، کشورهای مختلف در تلاش‌اند که سهمی از این بازار بالقوه داشته باشند.
- چین یکی از جدی‌ترین بازیگران این عرصه است. این کشور برنامه‌های متعددی برای ارسال روبات‌ها و مأموریت‌های سرنشین‌دار به ماه دارد و هدف اصلی آن، ساخت پایگاهی دائمی برای استخراج منابع است.
- ایالات متحده نیز با برنامه آرتمیس ناسا قصد دارد نه‌تنها فضانوردان را به ماه بازگرداند، بلکه استخراج منابع و ایجاد زیرساخت‌های فضایی را نیز توسعه دهد.
- شرکت‌های خصوصی نیز به میدان رقابت وارد شده‌اند. اسپیس‌ایکس و بلو اوریجین، علاوه بر توسعه فناوری‌های سفر به ماه، به دنبال ایجاد زیرساخت‌هایی برای استخراج و انتقال منابع به زمین هستند.
چالش‌های اقتصادی و حقوقی استخراج منابع از ماه
اگرچه فناوری‌های جدید، امکان بهره‌برداری از منابع فضایی را ممکن ساخته‌اند، اما این حوزه همچنان با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است.
- هزینه‌های سرسام‌آور: ارسال تجهیزات و نیروی انسانی به ماه هزینه‌های هنگفتی دارد. هنوز مشخص نیست که آیا استخراج منابع از ماه ازنظر اقتصادی به‌صرفه خواهد بود یا خیر.
- نبود قوانین بین‌المللی مشخص: درحالی‌که معاهدات فضایی موجود، تصرف و بهره‌برداری خصوصی از ماه را محدود کرده‌اند، کشورهای بزرگ به دنبال تغییر قوانین برای کسب منافع اقتصادی هستند.
- ریسک‌های فناوری و محیطی: هنوز فناوری‌های لازم برای استخراج، حمل‌ونقل و پردازش مواد معدنی در فضا به‌طور کامل توسعه نیافته‌اند. از سوی دیگر، نگرانی‌هایی در مورد تأثیر این فعالیت‌ها بر محیط‌زیست ماه نیز مطرح شده است.
آیا ماه به Eldorado جدید اقتصاد جهانی تبدیل می‌شود؟
با توجه به روند فعلی، بعید نیست که در دهه‌های آینده، استخراج منابع از ماه به یک صنعت میلیارد دلاری تبدیل شود. با این حال، این مسیر پر از موانع حقوقی، فنی و اقتصادی است. رقابت بر سر این منابع نه‌تنها آینده اقتصاد جهانی را تغییر خواهد داد، بلکه ممکن است به کشمکش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی جدیدی نیز منجر شود.
