آزاده ابوطالبی ، تولید واکسن دیگر صرفاً یک موضوع پزشکی نیست؛ بلکه به یکی از ستون‌های اصلی امنیت اقتصادی و حتی ژئوپلیتیک جهان تبدیل شده است. در جهانی که بیماری‌های واگیر می‌توانند اقتصادهای بزرگ را به زانو درآورند، سرمایه‌گذاری روی واکسن‌ها یکی از موثرترین روش‌ها برای جلوگیری از خسارات مالی، انسانی و سیاسی است. اما چرا کشورها و شرکت‌های دارویی میلیاردها دلار برای تولید واکسن هزینه می‌کنند و این هزینه‌ها چه منافعی به همراه دارند؟
1. هزینه‌های اقتصادی بیماری‌ها؛ میلیاردها دلار خسارت جهانی
بیماری‌های واگیر همیشه در طول تاریخ با هزینه‌های انسانی و اقتصادی همراه بوده‌اند، اما در دنیای مدرن، این هزینه‌ها به‌شدت افزایش یافته‌اند. همه‌گیری کووید-19 نمونه‌ای واضح از این تأثیرات گسترده است. طبق تخمین‌های بانک جهانی، این بیماری نزدیک به 22 تریلیون دلار خسارت به اقتصاد جهانی وارد کرد. تعطیلی گسترده کارخانه‌ها، کاهش تولید ناخالص داخلی، افت تجارت بین‌المللی و افزایش نرخ بیکاری، تنها بخشی از پیامدهای اقتصادی این بحران بود.
در این میان، تنها راه خروج پایدار از بحران، واکسیناسیون گسترده بود. این تجربه نشان داد که سرمایه‌گذاری در تولید واکسن‌ها نه‌تنها از خسارات اقتصادی جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند اقتصاد جهانی را به مسیر رشد بازگرداند. برای مثال، تنها در سال 2021، واکسن‌های کووید-19 جان میلیون‌ها نفر را نجات دادند و بازگشت به کار و فعالیت‌های عادی اقتصادی را تسریع کردند.
2. سرمایه‌گذاری‌های عظیم؛ از تحقیقات تا تولید انبوه
توسعه یک واکسن جدید، فرآیندی پیچیده و هزینه‌بر است که از مرحله تحقیقات آزمایشگاهی آغاز می‌شود و تا تولید انبوه ادامه دارد. به گفته انجمن جهانی بهداشت، تولید یک واکسن از مرحله اولیه تحقیقات تا ورود به بازار، به‌طور متوسط بین 200 میلیون تا 2 میلیارد دلار هزینه دارد.
برای نمونه، شرکت فایزر برای توسعه واکسن کووید-19 بیش از 2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرد و شرکت مدرنا نیز با بودجه‌ای نزدیک به 1.5 میلیارد دلار واکسن خود را به بازار رساند. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل هزینه‌های تحقیقات علمی، آزمایش‌های بالینی، تأسیس کارخانه‌های جدید و راه‌اندازی زنجیره‌های تأمین جهانی می‌شوند.
علاوه بر این، فرآیند تولید واکسن به زیرساخت‌هایی پیشرفته و هزینه‌های ثابت سنگین نیاز دارد. تجهیزات لازم برای تولید واکسن‌های RNA (مانند فایزر و مدرنا)، میلیاردها دلار هزینه داشته و شرکت‌ها باید ظرفیت تولید انبوه را برای تأمین تقاضای جهانی ایجاد کنند.
3. بازگشت سرمایه؛ واکسن‌ها چگونه سودآوری دارند؟
اگرچه هزینه تولید واکسن‌ها بسیار بالاست، اما این سرمایه‌گذاری در نهایت بازده اقتصادی بالایی دارد. سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده است که هر یک دلار هزینه برای واکسیناسیون، به‌طور میانگین 16 دلار بازگشت اقتصادی ایجاد می‌کند. این بازگشت سرمایه ناشی از کاهش هزینه‌های درمان، کاهش فشار بر سیستم‌های بهداشتی، جلوگیری از تعطیلی کسب‌وکارها و کاهش روزهای کاری از دست‌رفته است.
برای نمونه، واکسن سرخک به‌تنهایی توانسته جان میلیون‌ها کودک را نجات دهد و در عین حال، هزینه‌های درمانی کشورهای در حال توسعه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. در مورد کووید-19 نیز، تحلیل‌ها نشان داده‌اند که واکسیناسیون گسترده باعث شد اقتصاد جهانی از رکودی طولانی‌تر و خسارات بیشتری نجات پیدا کند.
اما سودآوری واکسن‌ها تنها به نجات اقتصاد ختم نمی‌شود. شرکت‌های دارویی مانند فایزر و مدرنا، تنها در سال 2021 میلیاردها دلار درآمد از فروش واکسن‌های کووید-19 به دست آوردند. برای مثال، درآمد فایزر از واکسن کووید-19 در سال 2021 حدود 36 میلیارد دلار بود که بیشترین درآمد سالانه یک شرکت دارویی در تاریخ محسوب می‌شود.
4. رقابت ژئوپلیتیکی؛ واکسن به‌عنوان ابزار قدرت جهانی
در دنیای امروز، واکسن‌ها تنها یک ابزار پزشکی نیستند؛ بلکه به ابزاری ژئوپلیتیکی برای اعمال نفوذ در سطح بین‌المللی تبدیل شده‌اند. کشورهایی که توانایی تولید واکسن دارند، می‌توانند از آن به‌عنوان ابزاری برای دیپلماسی استفاده کنند. برای مثال، چین با توزیع واکسن‌های خود به کشورهای در حال توسعه، نفوذ خود را در آفریقا و آسیا افزایش داده است.
در مقابل، کشورهای غربی مانند ایالات متحده و اتحادیه اروپا تلاش کردند با تولید واکسن‌های پیشرفته و ارائه آن به کشورهای فقیرتر، نقش رهبری خود را در مدیریت بحران‌های جهانی تقویت کنند. این رقابت حتی منجر به اصطلاحی به نام “دیپلماسی واکسن” شده است که به استفاده از واکسن‌ها برای دستیابی به اهداف سیاسی و اقتصادی اشاره دارد.
چالش‌ها و آینده اقتصاد واکسن
اگرچه تولید واکسن‌ها بازده اقتصادی بالایی دارد، اما چالش‌هایی نیز به همراه دارد. یکی از این چالش‌ها، نابرابری در دسترسی به واکسن‌هاست. در حالی که کشورهای ثروتمند توانستند واکسیناسیون گسترده را در زمان کوتاهی انجام دهند، بسیاری از کشورهای فقیر همچنان با کمبود واکسن مواجه‌اند. این نابرابری می‌تواند در آینده به تشدید مشکلات اقتصادی و بهداشتی منجر شود.
از سوی دیگر، شرکت‌های دارویی برای افزایش ظرفیت تولید واکسن، باید همچنان به سرمایه‌گذاری‌های کلان ادامه دهند. با ظهور بیماری‌های جدید و تهدیدهای جهانی مانند تغییرات آب‌وهوایی، نیاز به واکسن‌های نوین و پیشرفته‌تر بیشتر از همیشه احساس می‌شود.
