عطر کاغذ در عصر دیجیتال؛ چرا کتاب‌های کاغذی هنوز می‌درخشند؟
مهدی خاکی فیروز ، صدای خش‌خش صفحات، رقص گرد و غبار در نور باریکه‌ای که از پنجره به کتابخانه می‌تابد، بوی کاغذ و جوهر؛ اینها حس‌هایی هستند که هیچ کتابخوان الکترونیکی نمی‌تواند آنها را تقلید کند. شاید به همین دلیل است که در سال ۲۰۲۳، در اوج عصر دیجیتال، بازار جهانی کتاب‌های چاپی نه‌تنها سقوط نکرد، بلکه به رقم خیره‌کننده ۱۴۵.۷ میلیارد دلار رسید.
«جِین»، دانشجوی ۲۲ ساله‌ای که در قلب سیلیکون‌ولی زندگی می‌کند، می‌گوید: “من با تکنولوژی بزرگ شده‌ام، اما وقتی می‌خواهم واقعاً در داستانی غرق شوم، کتاب کاغذی را انتخاب می‌کنم.” او تنها نیست. آمارها نشان می‌دهد ۷۲ درصد از نسل Z، که به «بومیان دیجیتال» معروف‌اند، ترجیح می‌دهند کتاب‌های خود را روی کاغذ بخوانند.
در سال ۲۰۱۱، وقتی بوردرز، غول کتابفروشی آمریکا، اعلام ورشکستگی کرد، بسیاری پایان عصر کتاب‌های کاغذی را پیش‌بینی کردند. اما چیزی عجیب اتفاق افتاد. کتابفروشی‌های مستقل کوچک، مثل قارچ از زمین روییدند. امروز، تنها در آمریکا، بیش از ۲،۵۰۰ کتابفروشی مستقل وجود دارد که سالانه ۳.۵ میلیارد دلار فروش دارند.
در ژاپن، جایی که تکنولوژی در DNA جامعه جاری است، کتاب‌های کاغذی همچنان ۸۰ درصد بازار را در اختیار دارند. کتابفروشی معروف “سوگو” در توکیو، با هشت طبقه پر از کتاب، روزانه ۱۰۰،۰۰۰ بازدیدکننده دارد. این در حالی است که همه این افراد می‌توانند با یک کلیک، هر کتابی را روی گوشی‌های هوشمندشان داشته باشند.
واتیکان، نگهبان قدیمی‌ترین کتابخانه جهان، اخیراً اعلام کرده که نسخه‌های دیجیتالی را تنها به عنوان پشتیبان نگهداری می‌کند. به گفته مسئولان، “هیچ فایل دیجیتالی نمی‌تواند جای حس لمس نسخه‌ای ۱۰۰۰ ساله را بگیرد.”
تحقیقات دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد که مغز انسان هنگام خواندن کتاب کاغذی، مسیرهای عصبی متفاوتی را فعال می‌کند. خوانندگان کتاب‌های کاغذی ۲۵ درصد بیشتر جزئیات داستان را به خاطر می‌سپارند و درک عمیق‌تری از روایت دارند.
شگفت‌آور است که در سال ۲۰۲۳، بزرگترین کتابفروشی آنلاین جهان، آمازون، شروع به افتتاح کتابفروشی‌های فیزیکی کرده است. جف بزوس می‌گوید: “ما متوجه شدیم مردم می‌خواهند کتاب‌ها را لمس کنند، بو کنند و ورق بزنند. این تجربه‌ای است که هیچ الگوریتمی نمی‌تواند جایگزین آن شود.”
صنعت چاپ و نشر نیز خود را با این عشق پایدار تطبیق داده است. امروزه کتاب‌ها با کاغذهای خاص، جلدهای هنری و طراحی‌های منحصر به فرد چاپ می‌شوند. انتشارات پنگوئن در سال گذشته، مجموعه‌ای از کتاب‌های کلاسیک را با جلدهای چرمی دست‌دوز و کاغذهای دست‌ساز منتشر کرد که در عرض ۴۸ ساعت به فروش رسید.
نویسندگان هم این حس را درک می‌کنند. استیون کینگ، که میلیون‌ها نسخه از کتاب‌هایش به صورت دیجیتال فروخته شده، می‌گوید: “وقتی نسخه چاپی کتاب جدیدم را در دست می‌گیرم، حسی دارم که هیچ فایل PDF نمی‌تواند ایجاد کند.”
صنعت نشر کتاب کاغذی در سال ۲۰۲۳ رشد ۵.۸ درصدی را تجربه کرد. جالب اینجاست که این رشد در میان جوانان ۱۸ تا ۲۴ سال، یعنی همان نسلی که با گوشی‌های هوشمند بزرگ شده‌اند، بیشتر بوده است.
شاید راز این مقاومت شگفت‌انگیز در چیزی فراتر از کلمات نهفته باشد. کتاب‌های کاغذی تنها حامل داستان‌ها نیستند؛ آنها خود بخشی از داستان زندگی ما می‌شوند. لکه قهوه روی صفحه ۵۷، یادداشت‌های حاشیه‌ای با خودکار آبی، گل خشک شده‌ای که روزی نشانه‌گر صفحات بوده، اینها خاطراتی هستند که هیچ نسخه دیجیتالی نمی‌تواند ثبت کند.
در جهانی که هر روز دیجیتالی‌تر می‌شود، کتاب‌های کاغذی یادآور این حقیقت‌اند که برخی تجربه‌ها را نمی‌توان به صفر و یک ترجمه کرد. آنها مثل شمع‌هایی هستند که در عصر برق همچنان می‌درخشند؛ نه به خاطر نورشان، بلکه به خاطر گرمایی که به روح می‌بخشند
