ملک میرمهدی ، سیگار، محصولی که از خاکستر به هوا می‌رود، سالانه میلیاردها دلار درآمد برای شرکت‌های بزرگ ایجاد می‌کند. در حالی که جهان به‌سوی مصرف سالم‌تر و محدود کردن دخانیات پیش می‌رود، اما اقتصاد صنعت سیگار هنوز همچون آتشی شعله‌ور باقی مانده است. نگاهی به آمار، درآمدها و راهبردهای بازاریابی شرکت‌های تولید سیگار، تصویری از یکی از سودآورترین و در عین حال بحث‌برانگیزترین صنایع جهان را ترسیم می‌کند.
عددها می‌گویند: اقتصاد سیگار در سطح جهانی
در سال 2022، صنعت جهانی دخانیات حدود 850 میلیارد دلار ارزش داشت. شرکت‌های بزرگی چون فیلیپ موریس اینترنشنال (Phillip Morris International) و بریتیش امریکن توباکو (British American Tobacco) سهم قابل‌توجهی از این بازار را در اختیار دارند. فیلیپ موریس، که مالک برند مارلبرو است، در سال 2022 به تنهایی بیش از 31 میلیارد دلار درآمد خالص به دست آورد.
علاوه بر این، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بازار دخانیات جهانی، با وجود کاهش تدریجی مصرف در برخی مناطق، تا سال 2030 به حدود 1 تریلیون دلار خواهد رسید. این رشد عمدتاً ناشی از مصرف در کشورهای در حال توسعه و ظهور محصولات نوآورانه‌ای چون سیگارهای الکترونیکی است.
راز درآمدهای کلان: از استراتژی تا وابستگی
- وابستگی روانی و فیزیکی مشتریان: سیگار، محصولی است که بیش از هر چیز به وابستگی مشتریانش متکی است. نیکوتین، ماده‌ای که به سرعت وابستگی ایجاد می‌کند، عاملی کلیدی در این صنعت است. آمارها نشان می‌دهند بیش از 1.3 میلیارد نفر در جهان سیگار می‌کشند که 80 درصد آن‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند.
- استراتژی‌های بازاریابی تهاجمی: شرکت‌های سیگار همواره از تبلیغات هدفمند و هوشمندانه بهره گرفته‌اند. برای مثال، برند مارلبرو با ایجاد تصویری از مردانگی و قدرت در تبلیغات خود، توانسته است به یکی از محبوب‌ترین برندهای سیگار تبدیل شود.
- نوآوری در محصولات: ورود سیگارهای الکترونیکی و محصولات بدون دود مانند IQOS (محصول فیلیپ موریس) نمونه‌ای از تطبیق این صنعت با تغییرات اجتماعی است. سیگارهای الکترونیکی در سال 2023 به‌تنهایی بیش از 20 میلیارد دلار درآمد ایجاد کردند و انتظار می‌رود این رقم به‌سرعت افزایش یابد.
اقتصاد در تقابل با سلامت عمومی
با وجود سودآوری بالا، صنعت سیگار همواره تحت فشارهای قانونی و اجتماعی بوده است. هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی مصرف سیگار بسیار سنگین است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، مصرف سیگار سالانه بیش از 8 میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند. هزینه‌های درمان بیماری‌های مرتبط با دخانیات نیز به میلیاردها دلار در سال می‌رسد.
برای مثال، در ایالات متحده، هزینه درمان بیماری‌های مرتبط با دخانیات سالانه بیش از 300 میلیارد دلار برآورد شده است. این رقم شامل هزینه‌های مستقیم درمان و کاهش بهره‌وری نیروی کار است.
جهانی شدن؛ مسیر توسعه بازارهای سیگار
کشورهای توسعه‌یافته، به دلیل آگاهی بیشتر و قوانین محدودکننده، کاهش مصرف سیگار را تجربه کرده‌اند. برای مثال، مصرف سیگار در ایالات متحده طی 50 سال گذشته بیش از 50 درصد کاهش یافته است.
اما در کشورهای در حال توسعه، داستان متفاوت است. شرکت‌های تولید سیگار، با هدف قرار دادن بازارهای نوظهور در آفریقا، آسیا و آمریکای جنوبی، رشد چشمگیری را تجربه کرده‌اند. برای مثال، در هند، با وجود قوانین محدودکننده، سالانه بیش از 275 میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود.
مالیات بر سیگار؛ سودی برای دولت‌ها
مالیات بر دخانیات یکی از ابزارهای اصلی دولت‌ها برای کنترل مصرف است. اما این مالیات‌ها، منبع درآمدی کلان نیز محسوب می‌شوند. برای مثال، در سال 2022، دولت ایالات متحده از طریق مالیات بر دخانیات حدود 12 میلیارد دلار درآمد کسب کرد. در کشورهای اروپایی، سهم مالیات‌ها گاهی به 70 درصد قیمت نهایی سیگار می‌رسد.
چالش‌های پیش روی صنعت سیگار
- فشارهای قانونی:
بسیاری از کشورها قوانین سختگیرانه‌ای برای کاهش مصرف سیگار وضع کرده‌اند. ممنوعیت تبلیغات، هشدارهای گرافیکی روی بسته‌بندی‌ها و محدودیت در فروش از جمله این اقدامات است. - تغییر الگوهای مصرف:
افزایش آگاهی عمومی نسبت به مضرات سیگار و محبوبیت محصولات جایگزین، فشار بیشتری بر این صنعت وارد کرده است. - افزایش فشارهای اجتماعی:
سیگارکشیدن دیگر مانند گذشته نشانه جایگاه اجتماعی نیست. تغییر نگرش جوامع به سمت مصرف کمتر دخانیات، برندهای بزرگ را به بازنگری در راهبردهای خود واداشته است.
آینده‌ای مه‌آلود برای اقتصاد سیگار
صنعت سیگار، با وجود چالش‌های متعدد، همچنان سودآور است. سرمایه‌گذاری در نوآوری، تمرکز بر بازارهای در حال توسعه و افزایش تنوع محصولات، فرصت‌های تازه‌ای را برای شرکت‌های دخانیات فراهم کرده است.
اما مسیر پیش روی این صنعت هرگز آسان نخواهد بود. افزایش آگاهی عمومی، فشارهای قانونی و تغییرات فرهنگی ممکن است به تدریج آتش این صنعت را خاموش کند. تنها زمان نشان خواهد داد که اقتصاد دود چگونه با بادهای تغییر کنار خواهد آمد.
