محمد حاجی مومنی، با پیشرفت سریع تکنولوژی و ورود روبات‌ها و هوش مصنوعی به بسیاری از صنایع، نگرانی‌های زیادی درباره تأثیر آنها بر اشتغال به وجود آمده است. آیا روبات‌ها واقعاً شغل‌های انسانی را می‌گیرند؟ و اگر چنین است، این روند تا چه حد به گسترش ادامه خواهد یافت؟ در این یادداشت به بررسی این سوال می‌پردازیم و از داده‌ها و آمار برای تحلیل این مسئله استفاده می‌کنیم.
رشد اتوماسیون و تأثیر آن بر اشتغال
در چند دهه گذشته، اتوماسیون به یکی از ارکان اصلی در بسیاری از صنایع تبدیل شده است. از خطوط تولید کارخانه‌ها تا بخش‌های خدماتی، روبات‌ها در حال انجام وظایف مختلف هستند و این موضوع باعث تغییرات جدی در بازار کار شده است. طبق گزارش موسسه مک‌کینزی (McKinsey Global Institute)، تا سال 2030، حدود 400 میلیون شغل در سراسر جهان به دلیل اتوماسیون و تکنولوژی‌های جدید تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.
در صنایعی مانند تولید و حمل‌ونقل، بیشترین تأثیرات دیده می‌شود. به‌عنوان مثال، در صنایع خودروسازی، روبات‌های صنعتی در حال حاضر بسیاری از کارهایی که قبلاً توسط کارگران انسانی انجام می‌شد را بر عهده گرفته‌اند. در حال حاضر، بیش از 2.7 میلیون روبات صنعتی در سراسر جهان فعال هستند و این رقم تا سال 2025 به بیش از 4 میلیون خواهد رسید.
مشاغلی که بیشترین تأثیر را می‌پذیرند
بر اساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، مشاغلی که بیشتر از همه تحت تأثیر روبات‌ها و اتوماسیون قرار می‌گیرند، مشاغلی هستند که نیاز به مهارت‌های تکراری و یدی دارند. از جمله این مشاغل می‌توان به کارگران کارخانه‌ها، رانندگان، کارگران انبار و حتی برخی از مشاغل خدماتی مانند صندوقداران اشاره کرد.
در آمریکا، تخمین زده شده است که بین سال‌های 2016 تا 2026، حدود 1.5 میلیون شغل در بخش حمل‌ونقل به دلیل ورود خودروهای خودران از بین خواهند رفت. همچنین، روبات‌های پیشرفته در انبارهای آمازون توانسته‌اند کارهای بسته‌بندی و مرتب‌سازی را به‌صورت خودکار انجام دهند و به کاهش نیاز به نیروی انسانی منجر شده‌اند.
آیا همه مشاغل در معرض خطر هستند؟
با اینکه اتوماسیون و روبات‌ها برخی از مشاغل را تهدید می‌کنند، اما همه شغل‌ها در معرض خطر قرار ندارند. بسیاری از مشاغل همچنان نیازمند مهارت‌های انسانی هستند که روبات‌ها قادر به انجام آنها نیستند. مشاغلی که نیاز به خلاقیت، تفکر انتقادی، و تعامل انسانی دارند، کمتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، مشاغل در حوزه‌های پزشکی، آموزش، هنر و طراحی، و مدیریت همچنان به مهارت‌های انسانی نیاز دارند.
طبق گزارش موسسه ورلد اکونومیک فوروم (WEF)، تا سال 2025، حدود 85 میلیون شغل ممکن است به دلیل اتوماسیون از بین بروند، اما در عوض 97 میلیون شغل جدید که نیازمند مهارت‌های دیجیتال و خلاقانه هستند، ایجاد خواهد شد. این یعنی اتوماسیون نه‌تنها تهدید بلکه فرصتی برای ایجاد مشاغل جدید است.
اتوماسیون و ایجاد شغل‌های جدید
یکی از نکات مهمی که اغلب در بحث روبات‌ها و اشتغال نادیده گرفته می‌شود، این است که تکنولوژی‌های جدید می‌توانند باعث ایجاد فرصت‌های شغلی جدید شوند. هرچند روبات‌ها مشاغل یدی و تکراری را انجام می‌دهند، اما ایجاد و نگهداری این تکنولوژی‌ها نیازمند مهارت‌های تخصصی است. به عنوان مثال، توسعه و نگهداری روبات‌های صنعتی به تخصص‌هایی مانند برنامه‌نویسی، مهندسی مکانیک، و علوم داده نیاز دارد.
در حقیقت، ورود روبات‌ها به صنایع مختلف به تقاضا برای مشاغل جدیدی منجر شده است. طبق گزارش موسسه برنینگ گلس (Burning Glass Technologies)، تقاضا برای شغل‌هایی مانند “تحلیلگر داده”، “مهندس هوش مصنوعی” و “مدیر اتوماسیون” در دهه گذشته به سرعت افزایش یافته است. این شغل‌ها نه‌تنها به مهارت‌های جدید نیاز دارند، بلکه درآمدهای بالاتری نسبت به مشاغل سنتی دارند.
نقش دولت‌ها و آموزش در آینده شغلی
یکی از عوامل کلیدی در مدیریت تأثیرات اتوماسیون بر اشتغال، نقش دولت‌ها و سیستم‌های آموزشی است. کشورهای مختلف باید سیاست‌های آموزشی و برنامه‌های بازآموزی شغلی را توسعه دهند تا نیروی کار بتواند با تغییرات بازار کار هماهنگ شود. به‌عنوان مثال، آلمان یکی از کشورهایی است که با اجرای برنامه‌های آموزشی حرفه‌ای موفق شده است تا کارگران خود را برای ورود به بازار کار دیجیتال آماده کند.
در بسیاری از کشورها، دولت‌ها در حال اجرای برنامه‌های حمایتی برای بازآموزی نیروی کار هستند. به عنوان مثال، دولت سنگاپور برنامه‌ای با نام SkillsFuture راه‌اندازی کرده است که به افراد فرصت می‌دهد تا مهارت‌های جدیدی کسب کنند و خود را برای مشاغل آینده آماده کنند. این نوع سیاست‌ها می‌تواند به کاهش بیکاری و افزایش مهارت‌های کارگران کمک کند.
آینده شغلی در عصر روبات‌ها
با وجود نگرانی‌های موجود، آینده شغلی در عصر روبات‌ها و اتوماسیون کاملاً تیره و تار نیست. اگرچه برخی مشاغل تحت تأثیر قرار خواهند گرفت و از بین خواهند رفت، اما شغل‌های جدیدی در زمینه‌های فناوری، تحلیل داده‌ها و علوم پیشرفته ایجاد خواهند شد. افراد و شرکت‌ها با تطبیق با این تغییرات و کسب مهارت‌های جدید می‌توانند در بازار کار جدید جایگاه بهتری پیدا کنند.
