محمد حاجی مومنی ، چای و قهوه، دو نوشیدنی پرطرفدار جهان، نه تنها بخشی از فرهنگ و سبک زندگی میلیون‌ها نفر هستند، بلکه نقش حیاتی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کنند. این دو محصول، هرکدام با تاریخچه‌ای عمیق و زنجیره‌ای گسترده از تولید، تجارت، و مصرف، اقتصادهای منطقه‌ای و جهانی را تحت تأثیر قرار داده‌اند. اما پرسش اصلی این است که اقتصاد کدام‌یک از این دو نوشیدنی قوی‌تر است؟ برای پاسخ به این سؤال، بررسی آمارها، روندهای بازار، و نقش آن‌ها در زنجیره تأمین جهانی ضروری است.
چای به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین نوشیدنی‌های جهان، سابقه‌ای هزاران ساله دارد و در حال حاضر در بیش از ۶۰ کشور تولید می‌شود. کشورهای چین، هند، کنیا و سریلانکا از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان چای جهان به شمار می‌آیند. تولید سالانه چای در جهان به حدود ۶.۵ میلیون تن می‌رسد و ارزش بازار آن در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۶۲ میلیارد دلار بوده است. تقاضای جهانی برای چای همچنان در حال افزایش است، به‌ویژه در بازارهای در حال توسعه نظیر آفریقا و خاورمیانه. مصرف چای سبز و گیاهی، به دلیل مزایای سلامتی آن، در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است و این روند پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز ادامه یابد.
از سوی دیگر، قهوه که دیرتر از چای وارد فرهنگ جهانی شد، اکنون یکی از کالاهای استراتژیک در تجارت بین‌المللی است. قهوه در بیش از ۷۰ کشور تولید می‌شود و کشورهای برزیل، ویتنام، کلمبیا و اندونزی از مهم‌ترین تولیدکنندگان آن هستند. تولید سالانه قهوه در جهان حدود ۱۰ میلیون تن برآورد می‌شود و ارزش بازار جهانی آن به بیش از ۱۰۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده است. این نوشیدنی به دلیل ماهیت انرژی‌بخش خود، به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی بسیار محبوب است. تقاضا برای انواع قهوه‌های خاص، نظیر اسپرسو و قهوه ارگانیک، رشد سریعی داشته است و مصرف آن در بازارهایی مانند آسیا و خاورمیانه به‌طور مداوم در حال افزایش است.
یکی از تفاوت‌های کلیدی میان اقتصاد چای و قهوه در زنجیره تأمین و تجارت جهانی آن‌ها نهفته است. چای عمدتاً در کشورهای در حال توسعه تولید می‌شود و صادرات آن به کشورهای توسعه‌یافته انجام می‌گیرد. در مقابل، قهوه اگرچه در مناطق مشابهی تولید می‌شود، اما نقش بیشتری در بازارهای مالی و تجارت جهانی دارد. قهوه یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی برای کشورهایی مانند برزیل و ویتنام محسوب می‌شود و تجارت آن به شدت به نوسانات قیمت جهانی وابسته است. علاوه بر این، بازارهای آتی قهوه در بورس‌های بین‌المللی یکی از شاخص‌های اصلی اقتصادی در بازار جهانی به شمار می‌روند، که نشان‌دهنده تأثیر بالای قهوه بر اقتصاد جهانی است.
مصرف جهانی این دو نوشیدنی نیز از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است. چای بیشترین مصرف را در کشورهای آسیایی نظیر چین، هند و ژاپن دارد، درحالی‌که قهوه در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی بیشتر محبوب است. چای به دلیل قیمت نسبتاً پایین‌تر و فواید سلامتی، در میان اقشار مختلف جامعه مصرف‌کنندگان گسترده‌تری دارد. اما قهوه، به‌ویژه در کشورهای غربی، به دلیل تنوع در شیوه‌های سرو و تبدیل شدن به بخشی از سبک زندگی مدرن، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. برای مثال، کافی‌شاپ‌های زنجیره‌ای مانند استارباکس و کاستا، فرهنگ نوشیدن قهوه را به یک صنعت چندمیلیارد دلاری تبدیل کرده‌اند.
از نظر اثرات اقتصادی بر تولیدکنندگان، کشاورزان چای و قهوه با چالش‌های متفاوتی مواجه هستند. کشاورزان چای، به‌ویژه در کشورهای آسیایی، معمولاً به درآمدهای پایین‌تر و نوسانات کمتری در قیمت بازار عادت دارند. در مقابل، کشاورزان قهوه به دلیل وابستگی به نوسانات بازارهای جهانی و تغییرات آب‌وهوایی، با ریسک بیشتری روبه‌رو هستند. به همین دلیل، حمایت‌های دولتی و بین‌المللی از تولیدکنندگان قهوه، به‌ویژه در آمریکای لاتین و آفریقا، بیشتر است.
از جنبه محیط زیستی نیز تولید چای و قهوه تأثیرات متفاوتی دارند. تولید قهوه، به‌ویژه قهوه عربیکا، نیازمند شرایط آب‌وهوایی خاص و منابع زیادی از جمله آب است. تغییرات اقلیمی و تخریب جنگل‌ها تهدیدی جدی برای صنعت قهوه به شمار می‌روند. در مقابل، تولید چای به دلیل تنوع گونه‌ها و شرایط کاشت، پایداری بیشتری در برابر تغییرات محیطی دارد، اگرچه تأثیرات زیست‌محیطی آن نیز غیرقابل‌انکار است.
در نهایت، اگرچه قهوه از نظر ارزش بازار جهانی و تأثیرات اقتصادی گسترده‌تر به نظر می‌رسد، اما چای با مصرف بالاتر و ثبات در تولید، همچنان یکی از ارکان اصلی اقتصاد جهانی در بخش نوشیدنی‌ها باقی مانده است. هر دو محصول نه تنها بخشی از فرهنگ و سنت‌های میلیون‌ها نفر را تشکیل می‌دهند، بلکه با ایجاد فرصت‌های شغلی و درآمدزایی در کشورهای تولیدکننده، به بهبود شرایط اقتصادی در سطح جهانی کمک می‌کنند.
