مهدی خاکی فیروز ، نظریه‌های مارکسیستی به‌عنوان یکی از چارچوب‌های تحلیلی کلیدی در علوم اجتماعی، به ویژه در مطالعه تضادهای اقتصادی و اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای دارند. اما در پرتو تحولات اخیر در کشورهای در حال توسعه، این نظریه‌ها به‌طور فزاینده‌ای به عنوان ابزارهای ناکارآمد برای تحلیل چالش‌های اقتصادی و اجتماعی معاصر به شمار می‌روند. در این یادداشت، به نقد نظریه‌های مارکسیستی و شناسایی نقاط ضعف آن‌ها در تبیین تحولات اقتصادی در کشورهای نوظهور خواهیم پرداخت.
۱. ناتوانی در تبیین تغییرات ساختاری در بازار کار
نظریه‌های مارکسیستی به طور عمده بر مفاهیم طبقه و روابط تولید تمرکز دارند، در حالی که در دنیای معاصر، واقعیت بازار کار به شدت پیچیده و متنوع شده است. ظهور اقتصادهای ناپایدار و غیررسمی، به طوری که طبقات اجتماعی دیگر نمی‌توانند به‌سادگی به «کارگران» و «سرمایه‌داران» تقسیم شوند، نشان‌دهنده ناکارآمدی این نظریه‌ها در تبیین واقعیت‌های جدید است. در حقیقت، تنوع شیوه‌های اشتغال و ناپایداری آن، نظریه‌های مارکسیستی را به چالش می‌کشد و نیاز به بازنگری در رویکردهای موجود را ایجاب می‌کند.
۲. غفلت از تأثیرات جهانی‌سازی
جهانی‌سازی به عنوان یک واقعیت اقتصادی فزاینده، ابعاد جدیدی به دینامیک‌های اجتماعی و اقتصادی کشورهای نوظهور افزوده است. نظریه‌های مارکسیستی با تمرکز بر تضادهای داخلی و نادیده‌گرفتن تأثیرات جهانی‌سازی، از واقعیت‌های اقتصادی معاصر غافل مانده‌اند. در حالی که کشورهای در حال توسعه با چالش‌های ناشی از نابرابری‌های جهانی، مهاجرت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی روبه‌رو هستند، عدم توجه به این عوامل باعث می‌شود نظریه‌های مارکسیستی در تبیین این واقعیت‌ها ناکام بمانند.
۳. نادیده گرفتن تحول‌طلبی‌های نوین اقتصادی
اقتصادهای نوظهور به‌سرعت در حال تغییر و تحول هستند و بسیاری از آن‌ها به سمت مدل‌های اقتصادی مبتنی بر نوآوری، کارآفرینی و هم‌گرایی‌های بین‌المللی پیش می‌روند. نظریه‌های مارکسیستی که عمدتاً بر تعارضات سنتی و نابرابری‌های پایدار تأکید دارند، از توجه به این تحول‌طلبی‌های نوین غفلت کرده و به‌تبع آن، ناتوان از ارائه راهکارهای مؤثر برای مواجهه با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی جدید هستند.
۴. تمرکز بر نابرابری بدون راهکارهای عملی
نظریه‌های مارکسیستی به طور خاص بر نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی تأکید می‌کنند، اما این تأکید غالباً به سادگی به ابراز انتقادات محدود می‌شود و راهکارهای عملی و کاربردی برای حل مشکلات ارائه نمی‌دهد. در دنیای واقعی، کشورهای در حال توسعه نیاز به استراتژی‌هایی دارند که بر اساس توسعه پایدار و تقویت فرصت‌های اقتصادی برای تمامی طبقات اجتماعی بنا شده باشند. نظریه‌های مارکسیستی در این زمینه به شدت ناکارآمد و ناتوان از ارائه راهکارهای کارآمد محسوب می‌شوند.
۵. نتیجه‌گیری
با توجه به تحولات شتابان در اقتصادهای نوظهور و نیاز به مدل‌های تحلیلی جدید، می‌توان نتیجه گرفت که نظریه‌های مارکسیستی، هرچند که در تبیین برخی واقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی در گذشته مؤثر بوده‌اند، اما در مواجهه با چالش‌های جدید به‌سرعت به ناکامی دچار می‌شوند. این نظریه‌ها نه تنها در درک واقعیت‌های کنونی ناتوان هستند، بلکه به‌دلیل تمرکز بر تضادهای قدیمی و نابرابری‌ها، از ارائه راهکارهای مؤثر و عملی برای حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی عاجز می‌باشند.
