مهدی خاکی فیروز ،مصرف بنزین در ایران به رقم بی‌سابقه ۱۴۰ میلیون لیتر در روز رسیده و روند افزایشی آن ادامه دارد. در حالی که بسیاری از تحلیلگران و سیاست‌گذاران، قیمت پایین بنزین را عامل اصلی این مصرف بی‌رویه می‌دانند، سوال اساسی این است که آیا افزایش قیمت به تنهایی می‌تواند این معضل را حل کند؟ نگاهی دقیق‌تر به جوانب مختلف این موضوع نشان می‌دهد که افزایش قیمت بنزین، به تنهایی و بدون اتخاذ سایر اقدامات اساسی، نمی‌تواند راهگشا باشد و حتی ممکن است به ایجاد مشکلات جدیدی منجر شود.
۱. مصرف بی‌رویه: نتیجه قیمت پایین یا عدم وجود گزینه‌های بهتر؟
یکی از دلایل اصلی مصرف بی‌رویه بنزین، دسترسی آسان و ارزان به آن است. این امر باعث می‌شود که استفاده از خودروهای پرمصرف، دور زدن‌های بیهوده و استفاده از خودروهای تک‌سرنشین به یک عادت روزمره برای بسیاری از افراد تبدیل شود. همچنین، قاچاق سوخت به دلیل تفاوت قیمت با کشورهای همسایه، به ویژه در مناطق مرزی، به یک تجارت پر سود تبدیل شده است.
اما آیا افزایش قیمت بنزین می‌تواند مصرف را کاهش دهد؟ شواهد نشان می‌دهد که در شرایط کنونی ایران، افزایش قیمت بنزین نمی‌تواند به تنهایی مصرف را کاهش دهد، زیرا:
- عدم دسترسی به خودروهای کم‌مصرف: حتی با افزایش قیمت، عدم دسترسی به خودروهای اقتصادی و کم‌مصرف مانع از کاهش مصرف بنزین خواهد شد. بازار خودرو در ایران همچنان تحت انحصار قرار دارد و عرضه خودروهای کم‌مصرف و برقی محدود است.
- مشکلات زیرساختی در حمل و نقل عمومی: توسعه نیافتگی سیستم حمل و نقل عمومی و مشکلات کیفی و کمی آن، افراد را به استفاده از خودروهای شخصی مجبور می‌کند. بنابراین، حتی با افزایش قیمت بنزین، به دلیل عدم وجود گزینه‌های جایگزین مناسب، کاهش مصرف بنزین دور از انتظار است.
۲. قاچاق سوخت: معضلی فراتر از افزایش قیمت
قاچاق سوخت، به ویژه در مناطق مرزی، یکی از پیامدهای تفاوت فاحش قیمت بنزین در ایران با کشورهای همسایه است. با توجه به اینکه قیمت بنزین در کشورهای همسایه حدود ۶۰ سنت دلار است، افزایش‌های جزئی در قیمت بنزین نمی‌تواند جلوی قاچاق را بگیرد. برای مقابله با قاچاق سوخت، سیاست‌هایی نظیر سهمیه‌بندی سوخت، نظارت شدیدتر بر مناطق مرزی و همچنین تفاوت‌گذاری در قیمت بنزین در مناطق مختلف کشور می‌تواند موثرتر باشد.
۳. اثرات تورمی: افزایش قیمت بنزین و موج تورمی ناشی از آن
افزایش قیمت بنزین به طور مستقیم و غیرمستقیم بر قیمت سایر کالاها و خدمات تاثیر می‌گذارد و می‌تواند موجی از تورم را به همراه داشته باشد. این امر به نوبه خود، دولت را مجبور به افزایش دستمزدها می‌کند، که خود منجر به افزایش مجدد تورم خواهد شد. به عبارت دیگر، افزایش قیمت بنزین نه تنها نمی‌تواند به کاهش مصرف منجر شود، بلکه با ایجاد یک دور باطل تورمی، می‌تواند فشار بیشتری بر اقتصاد و معیشت مردم وارد کند.
۴. راه‌حل‌های جایگزین: آزادسازی بازار خودرو و بهبود زیرساخت‌ها
برای مدیریت مصرف سوخت و کاهش فشار اقتصادی ناشی از افزایش قیمت بنزین، می‌توان به جای تمرکز صرف بر افزایش قیمت، راهکارهای دیگری را مدنظر قرار داد:
- آزادسازی بازار خودرو: تسهیل واردات و تولید خودروهای کم‌مصرف و برقی و کاهش انحصار در بازار خودرو می‌تواند به طور موثری مصرف سوخت را کاهش دهد.
- توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی: سرمایه‌گذاری در توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی به لحاظ کمی و کیفی، از جمله بهبود سیستم‌های اتوبوس‌رانی، مترو و تراموا، می‌تواند افراد را به استفاده کمتر از خودروهای شخصی ترغیب کند.
- نوسازی شبکه حمل و نقل ریلی: توسعه و نوسازی شبکه ریلی به منظور کاهش تردد خودروهای سواری در جاده‌های بین شهری، یکی از اقدامات اساسی برای کاهش مصرف بنزین است.
نتیجه‌گیری: سیاست‌گذاری هوشمندانه به جای راهکارهای سطحی
افزایش قیمت بنزین به تنهایی نمی‌تواند راه‌حلی برای معضل مصرف بی‌رویه سوخت در ایران باشد. برای دستیابی به نتایج پایدار، نیاز به یک رویکرد جامع و متنوع است که در آن نه تنها به قیمت بنزین بلکه به توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل، بازار خودرو و سیاست‌های کنترلی توجه شود. تنها با اتخاذ چنین رویکردی می‌توان امیدوار بود که مصرف سوخت در ایران به شکل موثری مدیریت شود و تاثیرات مخرب آن بر اقتصاد و محیط زیست کاهش یابد.
