به گزارش عددآنلاین ، تحریم‌های اقتصادی به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی به کشورهای هدف، در دهه‌های اخیر تأثیرات عمیقی بر اقتصاد ایران گذاشته است. اما یکی از جنبه‌های کمتر بررسی شده این تأثیرات، تأثیر تحریم‌ها بر نوآوری‌های فناورانه در ایران است. در حالی که بسیاری از کشورها و شرکت‌های بین‌المللی با اعمال تحریم‌ها از همکاری‌های فناورانه با ایران سر باز می‌زنند، شرکت‌ها و استارتاپ‌های ایرانی با تکیه بر خودکفایی و نوآوری به سمت توسعه فناوری‌های بومی حرکت کرده‌اند. این یادداشت به بررسی تأثیرات تحریم‌های اقتصادی بر توسعه فناوری در ایران و نقش آن در پیشرفت نوآوری‌ها می‌پردازد.
۱. تحریم‌ها و موانع دسترسی به فناوری‌های پیشرفته
تحریم‌ها اغلب منجر به قطع دسترسی به منابع مالی، تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته‌ای می‌شوند که کشورهای هدف به آن‌ها نیاز دارند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با تحریم‌های گسترده‌ای از سوی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و برخی دیگر از کشورها مواجه شده است. یکی از پیامدهای این تحریم‌ها، عدم دسترسی شرکت‌های ایرانی به فناوری‌های نوین و تجهیزات حیاتی بوده که به‌شدت در توسعه و تولید محصولات فناورانه مؤثر هستند.
به‌عنوان مثال، شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) با مشکلاتی مانند محدودیت دسترسی به تجهیزات پیشرفته و نرم‌افزارهای مورد نیاز مواجه شده‌اند. همچنین، تحریم‌های بانکی و مالی باعث شده که شرکت‌ها نتوانند به سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی دسترسی داشته باشند که این امر رشد و توسعه نوآوری‌های فناورانه را با چالش مواجه کرده است.
۲. تأثیرات مثبت تحریم‌ها: حرکت به‌سمت خودکفایی و نوآوری‌های بومی
با این حال، تحریم‌ها نه تنها مانع رشد و توسعه فناوری در ایران نبوده‌اند، بلکه در برخی موارد به‌عنوان یک کاتالیزور برای نوآوری‌های داخلی عمل کرده‌اند. شرکت‌های ایرانی به‌دلیل محدودیت‌ها، به سمت توسعه فناوری‌های بومی و راه‌حل‌های نوین حرکت کرده‌اند که در برخی موارد نتایج شگفت‌انگیزی داشته است.
برای نمونه، صنایع دفاعی و فضایی ایران که تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارند، موفق شده‌اند با تکیه بر توان داخلی و دانش بومی، به نوآوری‌های بزرگی دست یابند. ایران در سال‌های اخیر توانسته است در حوزه‌هایی مانند ساخت پهپادها، موشک‌های بالستیک و فناوری‌های فضایی به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد. این دستاوردها نشان می‌دهد که تحریم‌ها نه تنها مانع نوآوری نشده‌اند، بلکه در برخی موارد انگیزه‌ای برای تلاش بیشتر و دستیابی به فناوری‌های جدید ایجاد کرده‌اند.
۳. استارتاپ‌ها و نقش آن‌ها در تقویت نوآوری‌های فناورانه
یکی از نتایج مثبت تحریم‌ها، رشد قابل‌توجه استارتاپ‌های فناورانه در ایران بوده است. در دهه گذشته، اکوسیستم استارتاپی ایران رشد قابل‌توجهی داشته و تعداد زیادی از جوانان تحصیل‌کرده و متخصص به‌دنبال راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوآورانه در حوزه‌های مختلف فناوری از جمله فناوری اطلاعات، هوش مصنوعی، بلاک‌چین و اینترنت اشیا (IoT) رفته‌اند. این استارتاپ‌ها با استفاده از منابع داخلی و ایجاد شبکه‌های همکاری با سایر شرکت‌های بومی، توانسته‌اند به راه‌حل‌های نوآورانه برای مشکلات مختلف اقتصادی و اجتماعی دست یابند.
یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه، استارتاپ‌هایی هستند که در حوزه فناوری‌های مالی (فین‌تک) فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها با توجه به محدودیت‌های بانکی و مالی ناشی از تحریم‌ها، به توسعه فناوری‌های بومی برای انتقالات مالی و پرداخت‌های آنلاین پرداخته‌اند که به شکل قابل‌توجهی توانسته‌اند این حوزه را در داخل کشور تقویت کنند.
۴. چالش‌های پیش رو: نیاز به سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های مناسب
با وجود دستاوردهای چشمگیر در حوزه نوآوری‌های فناورانه، ایران همچنان با چالش‌های زیادی در این زمینه مواجه است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بخش فناوری است. تحریم‌های اقتصادی و بانکی باعث شده‌اند که جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای توسعه نوآوری‌های فناورانه در ایران به‌شدت محدود شود.
همچنین، نیاز به توسعه زیرساخت‌های مناسب در حوزه فناوری یکی دیگر از چالش‌هایی است که ایران با آن روبروست. به‌عنوان مثال، برای توسعه فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی، نیاز به زیرساخت‌های مناسب مخابراتی و ارتباطی وجود دارد که تحریم‌ها می‌توانند تأثیر منفی بر توسعه این زیرساخت‌ها داشته باشند.
۵. راهکارها: تقویت همکاری‌های داخلی و تمرکز بر آموزش و پژوهش
برای مقابله با چالش‌های ناشی از تحریم‌ها و توسعه نوآوری‌های فناورانه در ایران، نیاز به یک رویکرد جامع و بلندمدت وجود دارد. یکی از مهم‌ترین راهکارها، تقویت همکاری‌های داخلی میان شرکت‌های فناورانه، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی است. ایجاد شبکه‌های همکاری و تبادل دانش میان این بخش‌ها می‌تواند به توسعه نوآوری‌های فناورانه و افزایش خودکفایی کشور کمک کند.
همچنین، تمرکز بر آموزش و پژوهش در حوزه‌های فناوری‌های نوین می‌تواند به رشد و توسعه نوآوری‌های فناورانه در آینده کمک کند. دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی باید نقش فعال‌تری در تربیت نیروی کار ماهر و ایجاد زمینه‌های پژوهشی در حوزه فناوری‌های پیشرفته ایفا کنند.
نتیجه‌گیری
تحریم‌های اقتصادی اگرچه موانع جدی برای دسترسی به فناوری‌های پیشرفته ایجاد کرده‌اند، اما در عین حال انگیزه‌ای برای توسعه نوآوری‌های بومی و حرکت به‌سمت خودکفایی در ایران بوده‌اند. شرکت‌ها و استارتاپ‌های ایرانی با تکیه بر دانش داخلی و تلاش‌های نوآورانه خود توانسته‌اند به موفقیت‌های قابل‌توجهی دست یابند. با این حال، چالش‌های زیادی همچنان وجود دارند که نیازمند سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و تقویت زیرساخت‌های فناورانه است. اگرچه تحریم‌ها فشارهای زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرده‌اند، اما می‌توانند به‌عنوان یک فرصت برای تقویت توانایی‌های داخلی و توسعه نوآوری‌های فناورانه در کشور عمل کنند.
